Czym jest uczenie się? Od teorii do praktyki

Spis treści

1. Jaka jest definicja uczenia się?
2. Pięć powszechnych teorii uczenia się
3. Jak radzić sobie z różnymi stylami uczenia się?
4. Jaki ma to wpływ na szkolenie?
5. Jakie czynniki wpływają na uczenie się?
6. Jak możesz zapewnić skuteczną naukę?

Jaka jest definicja uczenia się?

Badania nad tym, co można uznać za uczenie się są niejednoznaczne. Jednak większość zgadza się, że nauka znacznie wykracza poza zapamiętywanie
i przypominanie sobie informacji. Obejmuje głębokie i długotrwałe zrozumienie oraz powiązanie nowych informacji z istniejącymi ideami, koncepcjami
i wiedzą. Często używaną definicją uczenia się jest:

„Uczenie się to proces prowadzący do zmiany, która następuje w wyniku doświadczenia, zwiększającej potencjał lepszej wydajności i przyszłego uczenia się. Zmiana u osoby uczącej się może nastąpić na poziomie wiedzy, postawy lub zachowania. W wyniku uczenia zaczynamy inaczej postrzegać koncepcje, idee
i/lub świat." [1]

Zgodnie z powyższą definicją najważniejsze procesy lub czynności związane
z uczeniem się dotyczą: 

• Doboru informacji
• Przyswajania informacji
• Przetwarzania informacji
• Integracji nowych informacji z obecną wiedzą
• Tworzenia nowego modelu koncepcyjnego
• Wykorzystania informacji
• Nadawania znaczenia informacjom [2]

Pięć powszechnych teorii uczenia się

Zrozumienie, jak ludzie się uczą, jest kluczowym elementem w optymalizacji procesu nauki.

Zrozumienie, jak ludzie się uczą, jest kluczowym elementem w optymalizacji procesu nauki. Od początku XX wieku naukowcy zastanawiali się, w jaki sposób uczniowie asymilują wiedzę i jak najlepiej radzić sobie z licznymi wyzwaniami związanymi
z nauką. W rezultacie powstały różne teorie, mające na celu zapewnienie najskuteczniejszych procesów i strategii nauki. Przyjrzyjmy się pięciu najważniejszym z nich.

1. Behawioryzm

Ten tradycyjny ruch pojawił się na początku XX wieku. W skrócie teoria behawioryzmu sprowadza się do motta: „praktyka czyni mistrza”. Dzięki odpowiedniej ilości praktyki i treningu ludzie powinni w końcu być w stanie wykonać określone działanie bez zastanowienia. Ponadto behawioryści zakładają, że bodźce zewnętrzne powodują zmiany w zachowaniu, ponieważ rolą nauczyciela jest pomaganie uczniom w konstruowaniu wiedzy oraz refleksji i stosowaniu różnych strategii uczenia się.

Przykłady metod behawiorystycznych we współczesnej edukacji:

• Przyznawanie dodatkowych punktów za wykonanie pracy domowej.
• Nauczanie krok po kroku.

2. Kognitywizm

Ten ruch wyparł teorię behawioryzmu w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Kognitywizm koncentruje się raczej na tym, jak uczniowie przetwarzają
i zapamiętują informacje. Zgodnie z tą teorią ludzki mózg jest „czarną skrzynką” i przypomina komputer. Od czasu pojawienia się tej teorii terminy takie jak pamięć robocza, pamięć krótkotrwała i pamięć długotrwała zostały uznane i obszernie badane.

Kognitywizm opowiada się za tym, że przechowywanie informacji najpierw wymaga ich przetworzenia. Ponadto materiał szkoleniowy najlepiej jest przyswajany zgodnie z wcześniejszą wiedzą ucznia.

Przykłady metod kognitywistycznych we współczesnej edukacji:

• Aktywnie angażuj uczniów w temat nauki, zadając im pytania, które skłaniają ich do myślenia.
• Instruktor nie przekazuje już uczniom informacji przez godzinę lekcyjną, ale uczniowie wspólnie pracują nad zadaniami związanymi z tematem.

3. Konstruktywizm

Teoria ta powstała około 1980 roku. Zgodnie z jej założeniami uczenie się jest procesem społecznym, w którym wiedza jest tworzona i dzielona z innymi. Odpowiedzialność za naukę w coraz większym stopniu przechodzi na uczniów. Ważne jest, aby uczyć się z kontekstem, dlatego niezbędne jest potężne środowisko uczenia się. Kiedy dzieci dowiadują się na przykład o temperaturze, nauczyciel może odnieść się do termometru, piekarnika lub pór roku.

Podobnie jak teoria kognitywizmu, konstruktywizm twierdzi, że nauka jest procesem konstruowania wiedzy. Dlatego uczący się powinni rozwijać istniejącą wiedzę.

Przykład metody konstruktywizmu we współczesnej edukacji:

• Instruktor przedstawia problem, na przykład zmierzenie długości Wielkiego Muru Chińskiego. Instruktor nie wprowadza od razu metod rozwiązania problemu. Zamiast tego pozwala swoim podopiecznym zastanowić się nad problemem i stworzyć własne metody pomiaru.

4. Konstrukcjonizm

Ta teoria powstała również w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Postrzega konstruowanie wiedzy w bardzo dosłowny sposób. Podkreśla podejście „nauka przez tworzenie i uczenie się tworzenia”. Ten ruch stymuluje kreatywność, współpracę i eksperymentowanie.

Przykład metody konstrukcjonizmu we współczesnej edukacji:

• Uczniowie wspólnie pracują nad projektem, takim jak tworzenie ogródka. Samodzielnie sadząc nasiona, dowiadują się więcej o naturze.

5. Konektywizm

Jest to najnowsza teoria, została opracowana w 2004 roku. Wpisuje się ona
w erę cyfrową, w której żyjemy. Opiera się na przekonaniu, że celem nauczania jest nauka myślenia, która ma prymat nad zdobywaniem wiedzy. Centralnym aspektem konektywizmu jest metafora sieci z węzłami i połączeniami. Uczniowie mogą tworzyć swoją sieć uczenia się. W poszukiwaniu informacji uczniowie będą odwiedzać informacyjne strony internetowe, czytać książki
i korzystać z innych źródeł. Rolą nauczyciela będzie raczej udzielanie wskazówek i informacji zwrotnych niż aktywne dostarczanie nowej wiedzy.

Zwolennicy konektywizmu postrzegają tę teorię jako uzupełnienie istniejących teorii.

Przykład metody konektywizmu we współczesnej edukacji:

• Konektywizm jest widoczny głównie poza szkołą. Uczniowie korzystają
  z zasobów cyfrowych; instruktor uczy, jak krytycznie przeglądać informacje online.

Jak radzić sobie z różnymi stylami uczenia się?

Nie istnieje przekonujący dowód naukowy na to, że dopasowanie metody nauczania poprawia uczenie się.

Tak jak zrozumienie różnych teorii uczenia się ma kluczowe znaczenie dla kształtowania programu szkoleniowego, musisz również zrozumieć różne style uczenia się ludzi. Przynajmniej takie jest zdanie większości instruktorów.
89% nauczycieli wierzy
w dopasowanie metod nauczania do preferowanego stylu uczenia się ucznia. Choć wydaje się to dobrym rozwiązaniem, nie istnieje przekonujący dowód naukowy na to, że dopasowanie metody nauczania poprawia uczenie się. [3].

Często stosowaną metodą do rozróżnienia stylów uczenia się jest model VARK, którego nazwa pochodzi od pierwszych liter czterech wyrazów oznaczających sposoby przetwarzania informacji. Zgodnie z nim uczniowie są identyfikowani na podstawie tego, czy preferują:

• Naukę wizualną (obrazy, filmy, diagramy)
• Naukę ze słuchu (muzyka, rozmowa, wykłady)
• Czytanie i pisanie (tworzenie list, czytanie podręczników, robienie notatek)
• Naukę w ruchu (poruszanie się, eksperymenty, ćwiczenia praktyczne)

Choć struktura taka jak VARK jest atrakcyjna – stosunkowo łatwa do konceptualizacji i szybka do oceny – każdy angażuje się w różne tryby uczenia się na różnorakie sposoby. Mózg przetwarza informacje w bardzo złożony
i zróżnicowany sposób, którego nie da się tak po prostu uogólnić. Jeśli dostosujesz swój materiał szkoleniowy do określonego stylu uczenia się, uczniowie prawdopodobnie nie będą mogli skorzystać z możliwości nauki. Zamiast tego lepiej zastosować podejście ogólne. Ważne jednak, aby wtedy Twój program był rzetelny, dzięki czemu nie będzie wymagał personalizacji. Solidny program oznacza, że:

• Uczeń czuje się zaangażowany.
• Treść jest zaprezentowana na wiele sposobów.
• Stymuluje u ucznia działanie i ekspresję.

Projektowanie uniwersalne to podejście, które wspiera ten sposób myślenia. Ma na celu zaspokojenie potrzeb każdego ucznia w tradycyjnej klasie lub środowisku uczenia się online.

Jaki ma to wpływ na szkolenie? 

Teorie uczenia się mogą w szczególności określać strukturę szkolenia i lekcji. Teoria stanowi podstawę programu nauczania, nawet jeśli nie zdajesz sobie
z tego sprawy. Czy uważasz, że powtarzanie faktów jest ważne w nauce?
A może postrzegasz siebie bardziej jako mentora niż instruktora? Być może preferujesz podejście projektowe? Świadomie – ale jak już powiedziano również nieświadomie – te aspekty chcesz odzwierciedlić w swoim szkoleniu
i sposobie nauczania.

A to oczywiście będzie miało wpływ na twoich uczniów. Wyobraź sobie, że wybierasz metodę nauczania, która kładzie nacisk na uczenie się społeczne
i wizualne. W związku z tym twoi uczniowie później będą czuli się bardziej komfortowo w środowisku pracy, w którym stawia się na współpracę,
a prezentacje wideo przeważają nad czytaniem suchych faktów na papierze.

Jakie czynniki wpływają na uczenie się?

Teoria uczenia się leży u podstaw nauczania. Jednak w ostatecznym rozrachunku oparcie szkolenia na teoriach uczenia się nie jest jedynym czynnikiem, który wywiera wpływ na to, jak dobrze ktoś się uczy. W grę wchodzą również inne przyczyny.

Czynniki fizjologiczne [4]

1. Percepcja zmysłowa

Upośledzenie któregokolwiek ze zmysłów utrudnia naukę. Na przykład niewidomy ma większe trudności z nauką niż osoba bez wady wzroku, jeśli nie zostaną mu zapewnione odpowiednie narzędzia.

2. Zdrowie fizyczne

Jeśli nie czujesz się dobrze fizycznie, nie jesteś w stanie uczyć się zgodnie ze swoimi możliwościami. Zdrowy umysł funkcjonuje tylko w zdrowym ciele.

3. Zmęczenie

Wiąże się ono z punktem drugim, zdrowiem fizycznym. Jeśli jesteś zmęczony fizycznie lub psychicznie, nie możesz wykorzystać swego pełnego potencjału. Zmęczenie może mieć kilka przyczyn, np. jesteś zbyt zajęty, Twoja dieta nie jest zbilansowana, uczyłeś/aś się za długo.

4. Pora dnia

Badania naukowe wykazały, że nauka przynosi najlepsze efekty w godzinach
od 10:00 do 14:00 oraz od 16:00 do 22:00.

Badania naukowe wykazały, że nauka przynosi najlepsze efekty w godzinach
od 10:00 do 14:00 oraz
od 16:00 do 22:00 – wtedy mózg jest najbardziej chłonny. Z drugiej strony najmniej skuteczny czas nauki przypada między
4:00 a 7:00. [5]

5. Odżywianie

Nie należy lekceważyć wpływu odżywczego jedzenia. Zdrowa dieta odpowiada za sprawność umysłową. Złe odżywianie wywiera odwrotny skutek. Wiadomo, że alkohol, kofeina i nikotyna wpływają na mózg i należy mieć świadomość tego, jak na nas oddziałują.

6. Wiek

Dowody są niepodważalne: wraz z wiekiem pojemność naszego mózgu spada. Mówiąc ogólnie, łatwiej jest się uczyć w młodszym wieku niż w starszym.
Od 25 roku życia następuje największa stagnacja.

Czynniki psychologiczne

1. Zdrowie psychiczne

Napięcie psychiczne, kompleksy, konflikty, choroby psychiczne i zaburzenia psychiczne utrudniają naukę.

2. Motywacja i zainteresowanie

Motywacja jest kluczem do nauki. Jeśli masz motywację do nauki, możesz przyswoić informacje (i przywołać i zastosować je później). Jeśli zabraknie Ci motywacji, wiedza i umiejętności się nie utrzymają.

3. Pozytywne wzmocnienie

Nic tak nie uzależnia jak sukces. Jeśli odniesiesz sukces lub otrzymasz wysokie pochwały od swojego nauczyciela lub instruktora, doda Ci to skrzydeł. Czasami może wywoływać odwrotne skutki. Dowody wskazują, że starsze dzieci są bardziej wrażliwe na nagany i obwinianie niż młodsze dzieci.

Czynniki środowiskowe

1. Warunki pracy

Właściwe oświetlenie, dobra wentylacja, odpowiednia temperatura i wilgotność pozytywnie wpływają na sprawność umysłową. Rozproszenia wszelkiego rodzaju mają negatywny wpływ na siłę koncentracji, a w konsekwencji na skuteczność uczenia się.

2. Struktura organizacyjna

Struktura organizacyjna obejmuje na przykład plan lekcji lub szkoleń. Powinien on być zgodny z zasadami psychologicznymi i nie powodować zmęczenia ani znudzenia. Dlatego trudnych przedmiotów należy uczyć się w najlepszych godzinach nauki. Również pozytywna relacja między instruktorem a uczniem przyczynia się do skutecznej nauki. Jeśli uczeń ufa trenerowi i jest zmotywowany, znajdzie to odzwierciedlenie w wynikach uczenia się.

Metodologia nauczania

1. Prezentacja

Sposób prezentacji materiałów do nauki/szkolenia jest kluczowy.

Sposób prezentacji materiałów do nauki/szkolenia jest kluczowy. Niezwykle istotne są: dobry wygląd, organizacja i stopień trudności (aby odpowiadały poziomowi psychicznemu ucznia). Instruktorzy powinni prezentować je w sensowny i interesujący sposób. Materiały szkoleniowe mogą być dostępne w trybie offline (w książkach, sylabusie) lub online (w LMS, webinarium lub prezentacji online).

2. Nauka poprzez działanie i testowanie w odpowiednim czasie

Powtarzanie i praktyka są niezwykle ważne podczas uczenia się. Należy zachęcać uczniów do stosowania tego, czego się nauczyli (poprzez zdanie egzaminu oceniającego ich poziom wiedzy) lub uczenia się poprzez działanie. Osobiste doświadczenie z materiałem do nauki zapewnia dłuższą retencję.
Z książki można przeczytać, jak należy wykonywać resuscytację krążeniowo-oddechową, ale ćwiczenie na manekinie jest o wiele bardziej wartościowe.

Jak możesz zapewnić skuteczną naukę?

Jak już wspomnieliśmy, na uczenie się wpływa wiele elementów. Jako instruktor nie masz wpływu na wszystkie czynniki, a jedynie na wybrane. Skoncentruj się więc na tym, na co możesz wpłynąć.

Poświęć czas i wysiłek na stworzenie doskonałych materiałów szkoleniowych

Znane przysłowie mówi, że „zbierasz to, co zasiejesz”. Dotyczy to nie tylko jedzenia, ale także wiedzy. Doskonałe materiały szkoleniowe stanowią warunek wstępny uzyskania doskonałych wyników w nauce. Co zatem decyduje o ich doskonałości?

Trudne, ale nie za trudne

Materiały szkoleniowe powinny opierać się na wcześniejszej wiedzy, ale nie mogą być powtarzalne. Poziom materiałów powinien być wystarczająco trudny, ale nie za trudny. To cienka granica. Jeśli materiały będą zbyt łatwe, twoi uczniowie nie będą czuć się zmotywowani i nie włożą wysiłku w naukę.
Z drugiej strony, jeśli poziom szkolenia będzie zbyt wysoki, uczniowie stracą motywację. Aby wszyscy byli skupieni, poziom materiałów powinien być nieco wyższy niż obecny poziom wiedzy i umiejętności uczniów, ale nie za wysoki.

Wygląd i wrażenie

Wygląd oraz styl twoich materiałów ma znaczenie. Jeśli są przyjemne dla oka, to znaczy że również są przyjemne dla mózgu. Każdy woli książkę, gazetę lub materiały edukacyjne online z jasnymi kolorami, obrazami (lub filmami), wyraźną czcionką (rozmiar), odstępami itd., ponieważ są łatwe do odczytania. Należy pamiętać, że użycie kolorów w materiałach instruktażowych odgrywa zasadniczą rolę w tworzeniu różnych reakcji emocjonalnych i przyciąganiu uwagi uczniów. Na przykład ciepłe barwy, takie jak czerwona, pomarańczowa
i żółta, zostały uznane za idealne do zwiększenia uwagi uczniów oraz stymulowania ich aktywnego uczestnictwa. A użycie niebieskiego tła zwiększa prawdopodobieństwo, że dostarczone informacje zostaną zapamiętane. [6]

Musisz wziąć pod uwagę zakres uwagi uczniów.

Zakres uwagi

Wreszcie musisz wziąć pod uwagę zakres uwagi uczniów. Nie będą w stanie skupić się przez cały dzień. Staraj się więc uczyć trudnych przedmiotów
w czasie, kiedy nauka jest najbardziej skuteczna, i zapewniaj naturalne przerwy
w treningu. Upewnij się, że Twoje narzędzie szkoleniowe online ostrzega uczniów, kiedy nadejdzie pora na przerwę lub rozpoczęcie korzystania
z narzędzia wspierającego mikro-naukę. Według wielu badań maksymalny czas skupienia uwagi dorosłych wynosi około 20 minut.

Poświęć czas i wysiłek na nawiązanie relacji z uczniami

Choć brzmi to powierzchownie, wszystko zaczyna się od szacunku dla instruktora. Jeśli ludzie cię lubią, ufają ci, a ty ich motywujesz, są gotowi zrobić kolejny krok. Okaż uczniom zainteresowanie, poświęć czas i wysiłek na poznanie ich, podnieś ich samoocenę i upewnij się, że nie czują się bezosobowo, ale są bezpieczni i spokojni. To się opłaci.

Poświęć czas i wysiłek na stworzenie wspaniałej atmosfery w miejscu szkolenia

Zacznij od zapewnienia odpowiedniego oświetlenia, dobrej wentylacji, temperatury i wilgotności. Możesz mieć również wpływ na wygląd swojej klasy, który powinien zachęcać, ale nie rozpraszać.

Używaj kolorów

Używanie żółtego koloru w klasie zachęci uczniów do kreatywności.

Wykorzystanie kolorów
w klasie jest równie ważne co ich używanie w materiałach edukacyjnych. Na przykład zielony kojarzy się ze spokojem, a czarny ze smutkiem. Używanie żółtego koloru w klasie zachęci uczniów do kreatywności i pomoże Ci utrzymać ich uwagę. Załóżmy więc, że organizujesz dzień szkoleniowy dotyczący rysowania i myślenia wizualnego. W takim przypadku możesz dodać żółte akcenty do miejsca, w którym przeprowadzisz trening.

LMS 

W dzisiejszych czasach nauka często odbywa się w Internecie. Możesz mieć pozytywny wpływ na proces uczenia się, wybierając narzędzie, takie jak LMS, które wspiera naukę bez rozpraszania uwagi. Podczas korzystania z urządzenia elektronicznego pokusy są ogromne. Mimo to, jeśli narzędzie do nauki sprzyja koncentracji, przynajmniej jedna przeszkoda została usunięta. Na przykład narzędzia do nauki, które nie rozpraszają uwagi, nie wyświetlają logo w rogu. Na ekranie widoczna jest tylko treść nauczania, przedstawiona w ciepłych kolorach i z użyciem czytelnej czcionki.

Teraz wiesz więcej o podstawach uczenia się i z powodzeniem możesz opracować świetne szkolenia! Powodzenia!

Przydatne zasoby

1. Ambrose, Susan A. et al. 2010. How Learning Works: Seven Research-Based Principles for Smart Teaching.
2. Dixon, 1994. The Learning Cycle. 
3. Sternberg, R. J. 1994. Thinking Styles: Theory and Assessment at the Interface between Intelligence and Personality.
4. Reid, J. M. (1995). Learning styles in the ESL/EFL classroom.
5. Newton & Salvi, 2020. How Common Is Belief in the Learning Styles Neuromyth, and Does It Matter? A Pragmatic Systematic Review
6. PSB Academy, 2020